سقف دهان که در اصطلاح آناتومی به آن «کام سخت» (Hard Palate) گفته میشود، ساختاری استخوانی و حیاتی است که حفره دهان را از حفره بینی جدا میکند. اگرچه سرطانهای این ناحیه نسبت به سرطان زبان شیوع کمتری دارند، اما به دلیل بافت خاص این منطقه، تشخیص دیرهنگام آنها میتواند عوارض جبرانناپذیری بر تکلم و بلع بیمار بگذارد.
بسیاری از بیماران، تودههای سرطانی سقف دهان را با عفونت دندان یا آفت دهان اشتباه میگیرند. در این مقاله تخصصی، تمامی نشانههای بصری، انواع تومورها و مسیر تشخیص دقیق توسط متخصص بیماریهای دهان و زبان در تهران را بررسی میکنیم.
اطلس علائم؛ سرطان سقف دهان چه شکلی است؟
تغییرات بافتی در سقف دهان همیشه با درد شروع نمیشوند. سلولهای سرطانی میتوانند ماهها به صورت خاموش رشد کنند. اگر علائم زیر را مشاهده کردید، زمان را از دست ندهید:
الف) زخمهای دهانی پایدار (Ulcers)
شایعترین علامت، زخمی است که روی کام ایجاد میشود. برخلاف آفت که دردناک، سطحی و دارای هاله قرمز است و طی ۱۰ روز خوب میشود، زخم سرطانی:
- بیش از ۲ هفته باقی میماند.
- لبههای برجسته و سفت (رول شده) دارد.
- مرکز زخم ممکن است خاکستری یا زرد باشد و به راحتی دچار خونریزی شود.
ب) تغییر رنگهای هشداردهنده
- اریتروپلاکیا (لکههای قرمز): نواحی قرمز مخملی و براق در سقف دهان. این ضایعات بسیار خطرناکتر از لکههای سفید هستند و پتانسیل بالایی برای بدخیمی دارند.
- لکوپلاکیا (لکههای سفید): پلاکهای سفید، ضخیم و خشن که با گاز استریل یا مسواک کنده نمیشوند. اینها معمولاً “پیشسرطانی” هستند.
- ملانوم (لکههای سیاه/قهوهای): اگر لکه تیرهای در سقف دهان دیدید که قبلاً نبوده و به مرور بزرگتر یا نامتقارن میشود، میتواند نشانه ملانوم دهانی (نوعی سرطان نادر اما مهاجم) باشد.
ج) توده و برجستگی سقف دهان
وجود یک توده سفت و بدون درد در سقف دهان، میتواند نشانه درگیری غدد بزاقی کوچک باشد. این تودهها ممکن است باعث شوند دندانهای مصنوعی دیگر در دهان فیت نشوند یا هنگام غذا خوردن احساس پری در سقف دهان داشته باشید.
طبق گزارش انجمن سرطان آمریکا (American Cancer Society):
اکثر سرطانهای حفره دهان و کام سخت از نوع کارسینوم سلول سنگفرشی (SCC) هستند. تشخیص زودهنگام این ضایعات، زمانی که هنوز کوچک هستند (کمتر از ۲ سانتیمتر)، نرخ بقای ۵ ساله بیماران را تا بیش از ۸۰٪ افزایش میدهد.
عکس سرطان سقف دهان
انواع تومورهای سقف دهان (فراتر از یک زخم ساده)
دانستن نوع تومور برای درمان حیاتی است. در سقف دهان معمولاً دو نوع بدخیمی دیده میشود:
۱-کارسینوم سلول سنگفرشی (Squamous Cell Carcinoma): شایعترین نوع که از پوشش مخاطی صورتی رنگ دهان منشاء میگیرد. عمدتاً ناشی از مصرف تنباکو و الکل است.
۲-تومورهای غدد بزاقی (Salivary Gland Tumors): سقف دهان پر از غدد بزاقی میکروسکوپی است. توموری به نام «آدنوئید سیستیک کارسینوما» میتواند در این ناحیه ایجاد شود که برخلاف نوع اول، معمولاً به صورت یک توده زیرمخاطی سفت و بدون زخم اولیه ظاهر میشود و ممکن است دردهای تیرکشنده عصبی ایجاد کند.
چه کسانی بیشتر در معرض خطرند؟
-استعمال دخانیات: سیگار، قلیان و پیپ، دشمن شماره یک سلولهای سقف دهان هستند.
-تحریک مزمن: دندانهای مصنوعی که لق میزنند و مدام به سقف دهان ضربه میزنند، در درازمدت میتوانند باعث تغییر ماهیت سلولها شوند.
-الکل: مصرف مداوم الکل بافت دهان را خشک و نفوذپذیر میکند.
-سن و جنسیت: مردان بالای ۴۰ سال بیشتر از زنان در معرض این بیماری هستند.
درمان سرطان سقف دهان
درمان بر اساس مرحله (Stage) بیماری و سلامت عمومی بیمار تعیین میشود:
-جراحی (Surgery): روش اصلی درمان است. جراح تومور را همراه با حاشیهای از بافت سالم اطراف برمیدارد. اگر سرطان به استخوان کام نفوذ کرده باشد، بخشی از استخوان نیز برداشته میشود.
-پرتو درمانی (Radiation Therapy): استفاده از اشعههای پرانرژی برای کشتن سلولهای سرطانی باقیمانده پس از جراحی یا به عنوان درمان اصلی در تومورهای کوچک.
-شیمی درمانی (Chemotherapy): استفاده از داروهای ضدسرطان که معمولاً در مراحل پیشرفته یا همزمان با پرتو درمانی برای افزایش اثربخشی آن تجویز میشود.
-ترمیم و بازسازی: اگر طی جراحی بخش زیادی از سقف دهان برداشته شود، حفرهای بین دهان و بینی ایجاد میشود. برای بستن این حفره و بازگرداندن توانایی تکلم و بلع، از پروتزهای مخصوصی به نام ابتوراتور (Obturator) استفاده میشود یا با استفاده از بافتهای دیگر بدن، ناحیه بازسازی میگردد.
تشخیص قطعی سرطان سقف دهان
تشخیص سرطان دهان با “نگاه کردن” قطعی نمیشود. تنها راه استاندارد طلایی، انجام بیوپسی (نمونهبرداری) است. در این مرحله، مراجعه به یک دندانپزشک عمومی کافی نیست. شما نیاز به متخصصی دارید که دانش پاتولوژی (آسیبشناسی) دقیق ضایعات نرم دهانی را داشته باشد.
متخصص بیماریهای دهان، فک و صورت با استفاده از ابزارهای دقیق، بخشی از بافت مشکوک را برداشته و به آزمایشگاه میفرستد. همچنین معاینه غدد لنفاوی گردن برای بررسی گسترش بیماری الزامی است.
برای تشخیص دقیق ضایعات رنگی، تودهها و زخمهای سقف دهان، تجربه و مهارت پزشک در نمونهبرداری و تشخیص افتراقی حرف اول را میزند. یکی از چهرههای شناختهشده در این زمینه در شهر تهران، دکتر سمانه شیرانی هستند. دکتر سمانه شیرانی، متخصص بیماریهای دهان، فک و صورت و دارای بورد تخصصی، تمرکز ویژهای بر تشخیص زودرس ضایعات پیشسرطانی و سرطانهای دهانی دارند.
چرا باید به ایشان مراجعه کنید؟
- دقت در تشخیص: تمایز بین یک ضایعه قارچی، یک بیماری خودایمنی (مثل لیکن پلان) و سرطان نیازمند نگاه تیزبین متخصص است.
- نمونهبرداری حرفهای: انجام بیوپسی با کمترین درد و بالاترین دقت برای ارسال به پاتولوژی.
- درمان ضایعات پیشسرطانی: اگر ضایعه هنوز تبدیل به سرطان نشده باشد (مثل لکوپلاکیا)، دکتر شیرانی با روشهای نوین دارویی یا لیزردرمانی از پیشرفت آن جلوگیری میکنند.
