ناحیه زیر زبان، که از نظر آناتومیک به عنوان کف دهان شناخته میشود، بافتی حساس و پر از ساختارهای حیاتی است. این ناحیه شامل غدد بزاقی اصلی (غدد زیر زبانی و تحت فکی)، مجاری بزاقی، عروق و اعصاب اصلی است. به دلیل نازک بودن مخاط و تراکم ساختارها، هرگونه ضایعه زیر زبان میتواند بهسرعت علائم جدی ایجاد کند. اهمیت بالینی این ناحیه دو چندان است: اولاً، بسیاری از بیماریهای غدد بزاقی در اینجا رخ میدهند؛ ثانیاً، کف دهان یکی از شایعترین و پرخطرترین محلها برای بروز ضایعات پیش سرطانی و سرطان دهان است. بنابراین، هر تغییر رنگ یا تورمی در این بخش نیازمند بررسی تخصصی توسط یک متخصص بیماریهای دهان و زبان است.
ضایعات شایع و خوشخیم زیر زبان
بیشتر ضایعات زیر زبان که بیماران مشاهده میکنند، خوشخیم هستند، اما باید حتماً توسط متخصص بررسی شوند تا ماهیت دقیق آنها مشخص شود.
-رانولا: کیست بزاقی زیر زبان
-علائم: رانولا شایعترین تورم زیر زبان است. ظاهری شفاف، آبی مایل به خاکستری و نرم دارد که به “شکم قورباغه” تشبیه میشود. این ضایعه معمولاً بدون درد است، مگر آنکه عفونی شود.
-علت: انسداد یا آسیب به مجرای خروجی غده بزاقی زیر زبانی، باعث تجمع بزاق در بافت همبند میشود.
-درمان: درمان رانولای کوچک ممکن است شامل مشاهده باشد. برای رانولای بزرگ، درمان شامل روشهای جراحی مانند مارسوپیالیزاسیون (ایجاد یک مسیر خروجی جدید برای بزاق) یا در موارد عود، برداشتن کامل غده زیر زبانی است.
– واریس زیر زبان
-علائم: عروق خونی برجسته، متورم و تیره (آبی-بنفش) زیر زبان که در اثر نازک شدن و گشاد شدن سیاهرگها ایجاد میشوند. اغلب در افراد بالای ۶۰ سال شایع هستند.
-علت: افزایش سن، که باعث کاهش خاصیت ارتجاعی دیواره عروق میشود.
-درمان: این ضایعات کاملاً خوشخیم هستند و معمولاً به درمان نیازی ندارند.
– تورمهای ناشی از سنگ بزاقی
-علائم: درد و تورم متناوب در ناحیه زیر زبان و کف دهان، بهویژه هنگام خوردن غذا یا پیش از آن. این علائم به دلیل انسداد مجرای بزاقی (اغلب غده تحت فکی) توسط سنگ بزاقی رخ میدهد.
-درمان: درمان اولیه شامل ماساژ، مصرف مایعات فراوان و استفاده از گرما است. در صورت عدم دفع سنگ، ممکن است نیاز به برداشتن سنگ از طریق جراحی یا استفاده از روشهای کمتر تهاجمی (مانند سیالوآندوسکوپی) باشد.
ضایعات التهابی و مزمن زیر زبان
-آفت دهانی
آفتها میتوانند در هر نقطه از مخاط دهان، از جمله زیر زبان، ظاهر شوند. معمولاً زخمهایی کوچک، دردناک، با مرکز سفید یا زرد و حاشیه قرمز هستند و ظرف ۷ تا ۱۴ روز خودبهخود بهبود مییابند. درمان بر پایه کنترل درد و استفاده از کورتیکواستروئیدهای موضعی است.
-لیکن پلان دهانی
یک بیماری التهابی مزمن با منشأ خودایمنی است. اگرچه اغلب به صورت خطوط سفید تور مانند (استریاهای ویکهامی) روی گونهها دیده میشود، میتواند به صورت نواحی قرمز یا زخمهای فرسایشی دردناک نیز در کف دهان و زیر زبان ظاهر شود.
-درمان: درمان قطعی ندارد، اما با کورتیکواستروئیدهای موضعی قوی تحت نظر متخصص بیماریهای دهان کنترل میشود تا علائم کاهش یابد و خطر بدخیمی احتمالی کنترل شود.
ضایعات پیش سرطانی و بدخیم زیر زبان (زنگ خطر اصلی) 🚨
تشخیص زودهنگام ضایعات بدخیم و پیش سرطانی مهمترین وظیفه متخصص بیماریهای دهان است، چرا که ناحیه کف دهان جزو مناطق پرخطر محسوب میشود.
-لوکوپلاکیا (Leukoplakia) و اریتروپلاکیا (Erythroplakia)
-علائم: لوکوپلاکیا به صورت لکه یا پلاک سفیدرنگ است که با مالش پاک نمیشود. اریتروپلاکیا لکه قرمز مخملی شکل است. این ضایعات در زیر زبان و کف دهان بسیار خطرناک هستند. اریتروپلاکیا بالاترین پتانسیل تبدیل به سرطان (حدود ۹۰٪) را دارد.
-درمان: نیاز فوری به بیوپسی ضایعه دهان (نمونهبرداری) و بررسی آسیبشناسی دارد. درمان بسته به نتیجه پاتولوژی، از برداشتن کامل ضایعه تا پیگیری منظم و درمانی تهاجمیتر متغیر است.
-کارسینوم سلول سنگفرشی
-علائم: زخم یا تودهای که بهسادگی خونریزی میکند و علیرغم گذشت بیش از دو هفته، بهبودی نشان نمیدهد. ممکن است با درد همراه نباشد.
-درمان: تشخیص قطعی با بیوپسی انجام میشود و درمان استاندارد شامل جراحی، شیمیدرمانی و پرتودرمانی است.
“ناحیه کف دهان، بهخصوص در افراد سیگاری و مصرفکننده الکل، مهمترین محل تشخیصی برای سرطان دهان در نظر گرفته میشود. هیچ ضایعه زیر زبان که ماهیت آن نامشخص است، نباید نادیده گرفته شود و مشاهده آن بهتنهایی کافی نیست؛ بیوپسی استاندارد طلایی تشخیص است.” (WHO)
دکتر سمانه شیرانی، متخصص بیماری های دهان و زبان
تشخیص و مدیریت صحیح ضایعات زیر زبان نیازمند تخصص بالایی است که فراتر از دندانپزشکی عمومی است. دکتر سمانه شیرانی، بهعنوان متخصص بیماریهای دهان و زبان، دارای تخصص ویژهای در تشخیص و درمان انواع ضایعات مزمن، کیستیک و بهویژه ضایعات پیشسرطانی کف دهان هستند. ایشان با تمرکز بر پروتکلهای بهروز تشخیصی (شامل بیوپسی و تصویربرداری دقیق) به بیماران کمک میکنند تا خطرناکترین ضایعات را در مراحل اولیه شناسایی کنند و مسیر درمانی مناسب را در پیش گیرند.
جمعبندی
به یاد داشته باشید که هرگونه تغییر در بافت، رنگ یا تورم در ناحیه زیر زبان یا کف دهان که بیش از دو هفته باقی بماند، یک علامت هشداردهنده جدی است. بهترین اقدام، مراجعه سریع به یک متخصص بیماریهای دهان و زبان مانند دکتر سمانه شیرانی برای تشخیص تخصصی و بیوپسی احتمالی است.
